प्रस्तावना
भारतीय स्वातंत्र्य संग्रामातील एक करिष्माई, द्रष्टे व दूरदर्शी नेते म्हणजे पंडित जवाहरलाल नेहरू.
ते केवळ स्वातंत्र्यसैनिकच नव्हते तर स्वतंत्र भारताचे पहिले पंतप्रधान म्हणून देशाच्या विकासाचा पाया रचणारे होते.
त्यांच्या नेतृत्वाखाली भारताने लोकशाहीची सुरुवात केली, आधुनिक उद्योगधंद्यांना चालना दिली आणि शिक्षण व विज्ञान क्षेत्रात भक्कम पाऊल टाकलं.
प्रारंभिक जीवन
-
पंडित नेहरू यांचा जन्म १४ नोव्हेंबर १८८९ रोजी अलाहाबाद (उत्तर प्रदेश) येथे झाला.
-
त्यांचे वडील मोतीलाल नेहरू हे प्रसिद्ध वकील आणि स्वातंत्र्यसैनिक होते.
-
नेहरूंनी केंब्रिज विद्यापीठात शिक्षण घेतलं आणि लंडनमध्ये कायद्याचे शिक्षण पूर्ण केले.
👉 लहानपणापासूनच ते जिज्ञासू, विद्वान आणि स्वप्नाळू होते.
स्वातंत्र्य संग्रामातील योगदान
-
नेहरू १९१९ मध्ये काँग्रेसमध्ये सक्रिय झाले.
-
ते महात्मा गांधींच्या विचारांनी प्रभावित झाले आणि असहकार आंदोलनात उतरले.
-
त्यांनी अनेकदा जेलवास भोगला.
-
१९२९ च्या लाहोर अधिवेशनात पूर्ण स्वराज्याचा ठराव त्यांच्या अध्यक्षतेखाली पारित झाला.
त्यांनी भारतासाठी एक असं भविष्य पाहिलं होतं जिथे गरीब, शोषित व दुर्बल घटकांना समान हक्क मिळतील.
पहिले पंतप्रधान
१५ ऑगस्ट १९४७ रोजी भारत स्वतंत्र झाल्यानंतर पंडित नेहरू भारताचे पहिले पंतप्रधान झाले.
त्यांचा कार्यकाळ १९४७ ते १९६४ असा होता.
👉 या काळात त्यांनी:
-
लोकशाही व्यवस्थेला भक्कम पाया घातला.
-
औद्योगिकरणाला प्रोत्साहन दिलं.
-
विज्ञान-तंत्रज्ञान आणि शिक्षणाला नवी दिशा दिली.
-
गुटनिरपेक्ष परराष्ट्र धोरण तयार केलं.
आधुनिक भारताचे शिल्पकार
नेहरूंना का म्हटलं जातं “आधुनिक भारताचे शिल्पकार”?
-
कारण त्यांनी उद्योग, विज्ञान, तंत्रज्ञान, शिक्षण आणि शेती यांचा संगम घडवला.
-
त्यांनी देशात मोठमोठी धरणं उभारली आणि ती “आधुनिक भारताची मंदिरे” म्हटली.
-
IITs, AIIMS, BARC यांसारख्या संस्थांचा पाया त्यांच्या काळात घातला गेला.
-
पंचवार्षिक योजना राबवून देशाच्या आर्थिक विकासाला चालना दिली.
परराष्ट्र धोरण
-
नेहरूंनी गुटनिरपेक्ष चळवळ (NAM) सुरू करण्यास मोठं योगदान दिलं.
-
त्यांनी भारताला कोणत्याही महासत्तेच्या दबावाखाली न ठेवता स्वतंत्र भूमिका ठेवली.
-
आशियाई आणि आफ्रिकन देशांशी मैत्रीपूर्ण संबंध प्रस्थापित केले.
विचारसरणी
-
लोकशाही आणि धर्मनिरपेक्षता हे त्यांच्या विचारांचे आधारस्तंभ होते.
-
त्यांनी विज्ञाननिष्ठ दृष्टिकोन देशात रुजवला.
-
गरीब आणि शोषित घटकांना न्याय मिळावा यासाठी ते कटिबद्ध होते.
त्यांचे वचन –
“भारताची शक्ती हा त्याच्या जनतेच्या ऐक्यात आणि मेहनतीत आहे.”
बालकांचे “चाचा नेहरू”
नेहरूंना मुलं फार आवडायची.
-
त्यांना मुलांच्या संगतीत राहायला आवडायचं.
-
त्यामुळे मुलं त्यांना प्रेमाने “चाचा नेहरू” म्हणायची.
-
त्यांच्या जन्मदिवशी १४ नोव्हेंबर “बालदिन” म्हणून साजरा केला जातो.
नेहरूंचं साहित्य
-
डिस्कव्हरी ऑफ इंडिया – भारताचा इतिहास व संस्कृतीवर आधारित पुस्तक.
-
ग्लिम्प्सेस ऑफ वर्ल्ड हिस्ट्री – जगाचा इतिहास पत्रांच्या माध्यमातून.
-
लेटर्स फ्रॉम अ फादर टू हिज डॉटर – मुलगी इंदिरा गांधीला लिहिलेली पत्रं.
👉 त्यांच्या लिखाणातून त्यांची विद्वत्ता, चिंतनशीलता आणि राष्ट्रप्रेम दिसून येतं.
आव्हानं आणि टीका
-
चीनसोबतचं १९६२ चं युद्ध हे नेहरूंच्या कारकिर्दीतलं मोठं अपयश मानलं जातं.
-
पण त्यांचा हेतू नेहमी शांतता आणि विकास हा होता.
सन्मान
-
नेहरूंना मरणोत्तर भारतरत्न (१९५५) देण्यात आला.
-
त्यांचं नाव आजही भारतीय लोकशाही, आधुनिकता आणि धर्मनिरपेक्षतेचं प्रतीक मानलं जातं.
बाबाजी शेळके यांना मिळणारी प्रेरणा
गावपातळीवर काम करणाऱ्या बाबाजी शेळके यांच्यासाठी नेहरूंचे विचार खूप महत्त्वाचे आहेत:
-
शिक्षण आणि विज्ञानावर भर देणं.
-
लोकशाही पद्धतीने सर्वांना सामावून घेणं.
-
गावाच्या विकासासाठी धरणं, रस्ते, उद्योग यांसारखी मूलभूत सुविधा निर्माण करणं.
-
मुलांच्या भविष्यासाठी सुरक्षित व समृद्ध वातावरण देणं.
👉 बाबाजी शेळके मानतात की –
“नेहरूंनी जसं आधुनिक भारताचं स्वप्न पाहिलं, तसंच आम्ही आधुनिक गावाचं स्वप्न पाहतो.”
निष्कर्ष
पंडित जवाहरलाल नेहरू हे आधुनिक भारताचे शिल्पकार, लोकशाहीचे पुरस्कर्ते आणि मुलांचे चाचा नेहरू म्हणून ओळखले जातात.
त्यांच्या दूरदर्शी विचारांनी आणि नेतृत्वाने भारताला एक भक्कम पाया मिळाला.
आमची प्रेरणा – पंडित जवाहरलाल नेहरू!
त्यांच्या आदर्शांवर चालत बाबाजी शेळके गावाच्या प्रगतीसाठी, शिक्षणासाठी आणि लोकशाहीसाठी निष्ठेने कार्यरत आहेत.
