प्रस्तावना
भारताच्या राजकारणात अनेक नेत्यांनी आपलं योगदान दिलं आहे. पण साधेपणा, प्रामाणिकपणा आणि कष्टाळूपणा या गुणांमुळे ज्यांचं नाव आजही प्रत्येक भारतीयाच्या हृदयात कोरलं गेलं आहे, ते म्हणजे श्री लाल बहादुर शास्त्री.
त्यांनी अल्पकाळासाठी पंतप्रधान पद भूषवलं, पण त्या काळात त्यांनी दिलेला संदेश, कामाची पद्धत आणि नेतृत्वाचा आदर्श आजही आपल्याला प्रेरणा देतो.
प्रारंभिक जीवन
लाल बहादुर शास्त्री यांचा जन्म २ ऑक्टोबर १९०४ रोजी उत्तर प्रदेशातील मुगलसराय येथे झाला. त्यांचे वडील प्राथमिक शाळेत शिक्षक होते आणि कुटुंब आर्थिकदृष्ट्या साधं होतं.
लहानपणापासूनच शास्त्रीजींना कष्ट करण्याची सवय होती. शिक्षणासाठी त्यांना अनेकदा पायी चालत जावं लागायचं. साधं आयुष्य, साधे कपडे आणि प्रामाणिक स्वभाव ही त्यांची वैशिष्ट्यं होती.
स्वातंत्र्य संग्रामातील सहभाग
महात्मा गांधी यांच्या विचारांनी प्रेरित होऊन शास्त्रीजी स्वातंत्र्य संग्रामात उतरले.
-
त्यांनी नमक सत्याग्रहात भाग घेतला आणि अनेकदा तुरुंगवास भोगला.
-
तुरुंगात असतानाही त्यांनी अभ्यास सुरू ठेवला आणि समाजसेवेचं ध्येय मनाशी पक्कं केलं.
शास्त्रीजी मानायचे की – “देशासाठी लढणं ही केवळ जबाबदारी नाही, तर एक कर्तव्य आहे.”
राजकीय कारकीर्द
स्वातंत्र्यानंतर शास्त्रीजींनी सक्रिय राजकारणात प्रवेश केला.
-
ते गृहमंत्री, वाहतूक मंत्री, रेल्वेमंत्री म्हणून कार्यरत राहिले.
-
रेल्वेमंत्री असताना झालेल्या अपघातांची नैतिक जबाबदारी घेत राजीनामा दिला.
हा प्रसंग त्यांच्या प्रामाणिकपणाचं उत्तम उदाहरण ठरतो.
पंतप्रधानपदाची जबाबदारी
१९६४ साली पं. जवाहरलाल नेहरूंच्या निधनानंतर लाल बहादुर शास्त्री यांनी पंतप्रधानपदाची जबाबदारी स्वीकारली. हा काळ भारतासाठी कठीण होता –
-
आर्थिक संकट
-
अन्नधान्याची कमतरता
-
शेजारील देशांचा दबाव
अशा परिस्थितीत शास्त्रीजींनी शांत, संयमी पण ठाम नेतृत्व दाखवलं.
जय जवान, जय किसान – क्रांतिकारी घोषणा
भारताला अन्नधान्याच्या टंचाईचा सामना करावा लागत होता. शास्त्रीजींनी देशवासीयांना एकत्र करून “जय जवान, जय किसान” ही घोषणा दिली.
👉 याचा संदेश स्पष्ट होता –
-
जवान देशाचं रक्षण करतात
-
किसान देशाचं पोट भरतो
या घोषणेने संपूर्ण देश एकवटला आणि अन्नधान्य उत्पादन वाढवण्याचा प्रचंड उत्साह निर्माण झाला.
भारत-पाक युद्ध (१९६५)
शास्त्रीजींच्या काळात भारत-पाक युद्ध झालं. त्यांच्या ठाम नेतृत्वामुळे भारतीय सैन्याने शौर्य दाखवलं. युद्धाच्या काळात त्यांनी स्वतः आघाडीवर जाऊन सैनिकांचं मनोबल वाढवलं.
त्यांनी स्पष्ट सांगितलं –
“आपण शांतता हवी म्हणून दुर्बल होऊ नये, आणि युद्ध हवं म्हणून आक्रमक होऊ नये. पण जर आपल्यावर कोणी आक्रमण केलं, तर आपण तोंड देऊ.”
ताश्कंद करार
१९६५ च्या युद्धानंतर शास्त्रीजी ताश्कंद येथे शांतता करारासाठी गेले.
या दौऱ्यातच ११ जानेवारी १९६६ रोजी त्यांचं निधन झालं.
त्यांचा मृत्यू आजही गूढ मानला जातो, पण त्यांनी दिलेला संदेश अमर झाला.
शास्त्रीजींचे आदर्श
१) साधेपणा – साधे कपडे, साधं जीवन जगून त्यांनी दाखवून दिलं की नेता होण्यासाठी ऐश्वर्य नव्हे, तर कर्तृत्व लागतं.
२) प्रामाणिकपणा – जबाबदारी घेतली की ती पूर्णपणे पार पाडली पाहिजे, याचं उत्तम उदाहरण.
३) कष्टाळूपणा – लहानपणापासूनच त्यांनी परिश्रमांना महत्त्व दिलं.
४) नेतृत्वगुण – संकटातही शांत राहून योग्य निर्णय घेणं.
५) देशभक्ती – स्वातंत्र्य संग्रामापासून शेवटच्या श्वासापर्यंत देशासाठी समर्पित.
बाबाजी शेळके यांना मिळणारी प्रेरणा
बाबाजी शेळके सारखे स्थानिक स्तरावर काम करणारे नेते, शास्त्रीजींकडून अनेक धडे घेऊ शकतात –
-
गावकऱ्यांशी साधेपणाने मिसळणं
-
प्रामाणिकपणे जबाबदारी पार पाडणं
-
शेतकरी आणि जवानांप्रमाणेच गावकरी व महिला यांना केंद्रबिंदू मानणं
-
संकटात धैर्याने उभं राहणं
👉 बाबाजी शेळके मानतात की –
“शास्त्रीजींनी जसं देशाला प्रेरणा दिली, तसंच आम्ही गावाला प्रामाणिकपणे सेवा देऊ.”
निष्कर्ष
श्री लाल बहादुर शास्त्री यांचं आयुष्य म्हणजे साधेपणा, प्रामाणिकपणा आणि सेवाभावाचं जिवंत उदाहरण.
त्यांच्या घोषणेनं भारताला नवा आत्मविश्वास दिला.
आजही त्यांचे विचार प्रत्येक समाजसेवक, राजकारणी आणि गावकऱ्यांसाठी मार्गदर्शक ठरतात.
आमची प्रेरणा – लाल बहादुर शास्त्री!
त्यांच्या आदर्शांवर चालत, गावाच्या प्रगतीसाठी बाबाजी शेळके कटिबद्ध आहेत.
