प्रस्तावना
भारतातील इतिहासात अनेक महान नेत्यांनी आपला ठसा उमटवला आहे. परंतु, समाजातील शोषित, वंचित, दुर्बल घटकांना न्याय मिळवून देणारा नेता म्हणजे डॉ. भीमराव रामजी आंबेडकर.
ते केवळ संविधानाचे शिल्पकार नव्हते, तर समाज सुधारक, अर्थतज्ज्ञ, विचारवंत आणि खरे अर्थाने मानवतेचे उपासक होते.
प्रारंभिक जीवन
-
डॉ. आंबेडकर यांचा जन्म १४ एप्रिल १८९१ रोजी महू (मध्य प्रदेश) येथे झाला.
-
ते दलित समाजात जन्मले असल्यामुळे बालपणापासूनच त्यांना अस्पृश्यतेच्या कठोर अनुभवांना सामोरं जावं लागलं.
-
पाण्याचा घडा स्पर्श करू न शकणं, शाळेत मागच्या बाकावर बसणं, सामाजिक बहिष्कार सहन करणं – या अन्यायांनी त्यांच्या मनात बंड निर्माण केलं.
पण या अडचणींनी त्यांची जिद्द कमी केली नाही. उलट त्यांनी शिक्षण हेच खरे शस्त्र मानून आयुष्यभर शिक्षण घेण्याचं व समाजाला जागवण्याचं काम केलं.
शिक्षण
-
एल्फिन्स्टन कॉलेज, मुंबई येथून पदवी.
-
अमेरिकेतील कोलंबिया विद्यापीठातून अर्थशास्त्रात एम.ए. व पीएच.डी.
-
लंडन स्कूल ऑफ इकॉनॉमिक्समधून डी.एस्सी.
-
तसेच कायद्याचं शिक्षण घेऊन बॅरिस्टर झाले.
👉 त्या काळात इतकं उच्च शिक्षण घेणं, तेही वंचित समाजातील व्यक्तीने, हे विलक्षण होतं.
सामाजिक कार्य
-
आंबेडकरांनी अस्पृश्यतेविरुद्ध मोठं आंदोलन केलं.
-
महाड सत्याग्रह (१९२७) – अस्पृश्यांना सार्वजनिक पाणवठ्यावर हक्क मिळवून देण्यासाठी.
-
कालाराम मंदिर प्रवेश आंदोलन (१९३०) – धर्मस्थळांवर सर्वांचा समान हक्क सिद्ध करण्यासाठी.
-
त्यांनी बहिष्कृत हितकारिणी सभा स्थापन करून शोषित समाजासाठी शैक्षणिक व सामाजिक काम सुरू केलं.
त्यांचा ठाम विश्वास होता –
“शिक्षण घ्या, संघटित व्हा आणि संघर्ष करा.”
राजकीय कार्य
-
१९३६ मध्ये त्यांनी इंडिपेंडंट लेबर पार्टी स्थापन केली.
-
त्यांनी ब्रिटिश सरकारसमोर शोषित समाजाच्या हक्कासाठी आवाज उठवला.
-
पूना करार (१९३२) हा दलित समाजासाठी ऐतिहासिक ठरला.
संविधानाचे शिल्पकार
भारत स्वतंत्र झाल्यावर १९४७ साली डॉ. आंबेडकर यांची संविधान मसुदा समितीचे अध्यक्ष म्हणून निवड झाली.
त्यांनी भारतीय संविधान तयार करून जगाला दाखवलं की लोकशाही, समता आणि बंधुता यावर आधारलेला देश कसा उभारता येतो.
संविधानात त्यांनी दिलेले काही महत्त्वाचे तत्त्वे:
-
सर्वांना समानता (Equality before Law)
-
अस्पृश्यता निर्मूलन (Abolition of Untouchability)
-
मूलभूत हक्क (Fundamental Rights)
-
शिक्षणाचा हक्क
-
लोकशाही व सामाजिक न्याय
👉 त्यामुळेच त्यांना “भारतीय संविधानाचे शिल्पकार” म्हटलं जातं.
अर्थतज्ज्ञ म्हणून योगदान
-
आंबेडकरांनी भारताच्या जलनीती, औद्योगिक धोरण व कामगार धोरणाला दिशा दिली.
-
त्यांनी रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडियाच्या स्थापनेत मोलाचं योगदान दिलं.
-
शेती सुधारणा, सिंचन व्यवस्था आणि औद्योगिकीकरणावर त्यांचा भर होता.
बौद्ध धर्म स्वीकार
-
समाजातील असमानता व अस्पृश्यतेला कंटाळून १४ ऑक्टोबर १९५६ रोजी नागपूर येथे त्यांनी लाखो अनुयायांसह बौद्ध धर्म स्वीकारला.
-
त्यांनी प्रज्ञा, करुणा आणि समता या बौद्ध मूल्यांचा अंगीकार केला.
👉 या घटनेने भारतीय समाजजीवनात मोठा बदल घडवला.
विचारसरणी
-
समता, बंधुता आणि स्वातंत्र्य हे त्यांच्या विचारांचे आधारस्तंभ होते.
-
ते मानायचे की – “मनुष्य जन्माने शूद्र नसतो, पण समाजाने त्याला शूद्र बनवलं आहे.”
-
शिक्षण हाच समाज सुधारण्याचा मार्ग आहे.
पुरस्कार व सन्मान
-
भारतरत्न (१९९०) मरणोत्तर देऊन त्यांचा सन्मान करण्यात आला.
-
आज जगभरात त्यांचे पुतळे, संशोधन केंद्रे आणि विद्यापीठे कार्यरत आहेत.
बाबाजी शेळके यांना मिळणारी प्रेरणा
डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचं आयुष्य बाबाजी शेळके यांच्यासाठी प्रेरणादायी आहे.
-
गावातील वंचित, शोषित, गरीब घटकांना न्याय देण्याचं काम करणे.
-
शिक्षणाला सर्वोच्च प्राधान्य देणं.
-
लोकशाही तत्त्वांवर आधारित पंचायत चालवणं.
-
प्रत्येक नागरिकाला समान वागणूक देणं.
👉 बाबाजी शेळके यांचा विश्वास –
“डॉ. आंबेडकरांनी संविधानातून जे स्वप्न पाहिलं, तेच आम्ही गावात साकार करणार आहोत.”
निष्कर्ष
डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर हे भारतातील सर्वात महान नेत्यांपैकी एक होते.
त्यांनी समाजातील वंचितांना अधिकार मिळवून दिला, संविधान लिहून लोकशाहीचा पाया घातला आणि शिक्षणाच्या माध्यमातून नवी क्रांती घडवली.
त्यांच्या विचारांशिवाय भारताचं भविष्य कल्पनाही करता येत नाही.
आमची प्रेरणा – डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर!
त्यांच्या आदर्शांवर चालत बाबाजी शेळके गावाच्या विकासासाठी व समाजाच्या सबलीकरणासाठी काम करत आहेत.
