प्रस्तावना
“पाणी आहे तिथे जीवन आहे” असं म्हटलं जातं.
पण ग्रामीण भागात आजही अनेक कुटुंबांना पिण्यासाठी शुद्ध पाणी उपलब्ध नाही. महिलांना दररोज लांब पल्ल्याचा प्रवास करून पाणी आणावं लागतं, तर मुलांना पाण्याच्या टंचाईमुळे शिक्षण सोडावं लागतं.
या परिस्थितीत भारत सरकारने २०१९ मध्ये जल जीवन मिशन (JJM) सुरू केलं, ज्याचं ध्येय आहे –
👉 २०२४ पर्यंत प्रत्येक ग्रामीण घराला नळाद्वारे शुद्ध पाणीपुरवठा.
जल जीवन मिशन म्हणजे काय?
जल जीवन मिशन ही भारत सरकारची महत्त्वाकांक्षी योजना आहे.
-
उद्दिष्ट: “हर घर जल” – प्रत्येक घरात नळाद्वारे पाणी.
-
ही योजना ग्रामीण भागावर केंद्रित आहे.
-
यामध्ये शुद्ध, सुरक्षित आणि सातत्यपूर्ण पाणीपुरवठा करण्यासाठी पाईपलाईन, पाण्याचे टाके, शुद्धीकरण केंद्रं उभारली जातात.
योजनेची वैशिष्ट्यं
-
प्रत्येक घराला नळजोडणी.
-
शुद्ध पाणीपुरवठ्यासाठी शुद्धीकरण प्रकल्प.
-
पाणीटंचाईग्रस्त भागाला विशेष प्राधान्य.
-
महिलांचा सहभाग – पाणी समित्या.
-
पाणी गुणवत्ता तपासणी प्रयोगशाळा.
योजनेचा उद्देश
-
ग्रामीण भागातील महिलांचा कष्ट कमी करणं.
-
मुलांच्या आरोग्यासाठी सुरक्षित पाणी उपलब्ध करणं.
-
पाण्यामुळे होणारे आजार (कावीळ, डायरिया, कॉलरा) कमी करणं.
-
प्रत्येक गावाला स्वच्छ पाणी देऊन जीवनमान सुधारणं.
लाभार्थ्यांना मिळणारे फायदे
-
महिलांना दिलासा – पाणी आणण्यासाठी तासन्‌तास रांगेत उभं राहावं लागत नाही.
-
आरोग्य सुधारणा – शुद्ध पाणी मिळाल्यामुळे आजार कमी होतात.
-
शिक्षणावर भर – मुलांना पाणी आणण्याऐवजी शाळेत लक्ष देता येतं.
-
आर्थिक बचत – पाणी विकत घेण्याचा किंवा उपचारांचा खर्च कमी होतो.
अंमलबजावणीची प्रक्रिया
-
गावात पाण्याची गरज ओळखून योजना तयार केली जाते.
-
पाईपलाईन, पंप, टाक्या आणि शुद्धीकरण केंद्र उभारलं जातं.
-
ग्रामपाणी समित्या तयार करून लोकसहभाग सुनिश्चित केला जातो.
-
घराघरात नळजोडणी केली जाते.
जल जीवन मिशनचे सामाजिक महत्त्व
-
महिलांचं सबलीकरण: वेळ वाचल्यामुळे महिला बचतगट, शेती किंवा व्यवसायात सहभागी होतात.
-
स्वच्छतेचा प्रसार: स्वच्छ पाण्यामुळे स्वच्छतेबाबत जागरूकता वाढते.
-
गावाचा विकास: पाणीपुरवठा हा विकासाचा मुख्य पाया ठरतो.
आव्हानं
-
पाणी स्रोतांची उपलब्धता.
-
पाईपलाईन देखभाल व गळती.
-
पाणीटंचाईग्रस्त भागात सातत्यपूर्ण पुरवठा.
👉 तरीही शासनाच्या ठोस धोरणामुळे या अडचणींवर उपाय शोधले जात आहेत.
बाबाजी शेळके यांचा दृष्टिकोन
बाबाजी शेळके मानतात की –
“गावाच्या विकासाची पहिली पायरी म्हणजे शुद्ध पाणी.”
म्हणूनच ते गावातील प्रत्येक घराला नळजोडणी देण्यासाठी सतत प्रयत्नशील आहेत.
-
अर्ज प्रक्रियेत मदत.
-
गावातील पाणी समित्या सक्रिय करणं.
-
शुद्धीकरण प्रकल्पाच्या कामावर लक्ष ठेवणं.
भविष्यातील नियोजन
-
गावात १००% घरांना नळाद्वारे पाणी.
-
पावसाचं पाणी साठवण (Rainwater Harvesting).
-
सौरऊर्जेवर आधारित पंपिंग स्टेशन.
-
पाणी गुणवत्तेची नियमित तपासणी.
उदाहरण
एका गावात महिलांना रोज २-३ तास पाणी आणण्यासाठी घालवावे लागत होते. जल जीवन मिशनअंतर्गत घराघरात नळ बसवल्यानंतर:
-
महिलांचा वेळ वाचला.
-
मुलं शाळेत जाऊ लागली.
-
गावातील आजार कमी झाले.
👉 हेच खऱ्या अर्थाने “हर घर जल”चं यश आहे.
निष्कर्ष
जल जीवन मिशन ही केवळ पाणीपुरवठ्याची योजना नाही, तर ती आरोग्य, स्वच्छता, महिला सबलीकरण आणि ग्रामीण विकासाचा पाया आहे.
प्रत्येक घराला शुद्ध पाणी मिळणं म्हणजे गावाच्या प्रगतीचं नवं दालन उघडणं.
आमची प्रेरणा – “हर घर जल, हर घर विकास!”
बाबाजी शेळके जल जीवन मिशन गावोगावी यशस्वी करण्यासाठी कटिबद्ध आहेत.
